Koncept
Wrocław Plac Nowy Targ, Hostel Piaskowy
Dlaczego przywiązujemy tak duże znaczenie w życiu publicznym do transparentność i przewidywalności? Abyśmy mogli – na tych fundamentach – umocnić swą podmiotowość i w mniejszym stopniu być przedmiotem, obiektem rozmaitych manipulacji. Co bardziej, z psychologicznej perspektywy, odpowiada tym potrzebom? Wiedza poparta doświadczeniem, wywiedziona z analizy i dedukcji, czy też przeciwnie: wiara, intuicja, często nakazujące widzieć pod poszewką zdarzeń tajne alianse, rozmaite konspiracje? Konspiracje, które posługując się sobie znanymi metodami i mechanizmami, pociągają za sznurki, decydują o biegu historii?
Przekonanie o istnieniu niejawnych grup i sprzysiężeń nierzadko bierze początek w quasi-mistycznym wglądzie w istotę rzeczy. Wglądzie, bagatelizującym znaczenie logiki. Stąd taka rola w tym procesie przypada ekscentrykom, charyzmatykom… Jednak orędownicy teorii spiskowych mają aspiracje, aby ich wizje uzyskały wymiar w obiektywnej i kategorycznie obowiązującej koncepcji. Cóż bowiem może być bardziej nobilitującego od wygłaszania poglądów ex cathedra? Osoba wykorzystująca autorytet uniwersytetu do analizowania tez o spisku tajnych służb, który miał doprowadzić np. do zniszczenia WTC, ma większą siłę perswazji niż uczestnik internetowych dysput i kawiarnianych pogaduszek.
Żadne środowisko, żadna grupa społeczna, nie jest odporna na tego rodzaju zjawisko. Jest ono wpisane w nasze psychologiczno-kulturowe dziedzictwo. Od dawien dawna wałkujemy hipotezy o istnieniu wokół nas przybyszów z Kosmosu, którzy przyglądają się naszym poczynaniom. I co? Nadal decydujące znaczenie mają nie dowody, lecz czyjaś wiara i determinacja. Nie brakuje osób z profesorskimi tytułami, wziętych dziennikarzy, polityków różnych orientacji, którzy podzielają ogólnie przyjęte opinie, a jednocześnie potrafią zdumieć szokującym poglądem. Zdarza nam się na co dzień, w mediach, obserwować ludzi, których skłonnych bylibyśmy posądzać o paranoje, uleganie magicznemu myśleniu, a którzy pełnią jednak ważne publiczne role, np. sprawują władzę. Nic nowego pod słońcem.
Dawni mieszkańcy wysp Fidżi obserwując przelatujące samoloty, zaczęli w końcu budować pasy startowe, w przekonaniu, że samoloty to dar od bogów, a biali ludzi pełnią rolę pośredników. Ich prawda z punktu widzenia naszej orientacji, okazuje się być przejawem szczególnej naiwności. Naiwność nie jest jednak właściwa jedynie ludom pierwotnym.
Im bardziej nasze myśli i życiowe praktyki ciążą ku przyszłości – kontrolowanej – bo fundowanej na wykorzystaniu komputerowych algorytmów, tym jednak silniejsze stają się nasze lęki i trwogi. I nic bardziej nie oddaje napięcia pomiędzy tym, co racjonalne, a tym, czemu postaw racjonalności odmawiamy, jak właśnie teorie spiskowe. Surfując w internecie natkniemy się na niezliczone miejsca, które oferują „oświecenie” i chętnie dzielą się wiedzą na temat wojskowych eksperymentów, manipulacji ludzką świadomością, niecnych praktyk tajnego światowego rządu, iluminatów, kosmicznych jaszczurów, Reptilian, które rządzą nami, a których reprezentantem jest np. Barack Obama lub któryś z hollywoodzkich gwiazdorów.
Ten fenomen ma wymiary nie tylko społeczny, psychologiczny, filozoficzny, ale również estetyczny i etyczny. I jako taki staje się frapującym przedmiotem obserwacji, analizy, krytyki i kontemplacji.
Nim machniemy ręką na wszystkie te rewelacji i wrzucimy je do wspólnego kosza z napisem „dziwactwa”, warto mieć na uwadze, jak wiele rozmaitych teorii, poglądów – bagatelizowanych i wykpiwanych w przeszłości- okazało się mieć pokrycie w faktach. Historia jest pełna takich przypadków. Nasze życie, a zatem i nasze rozumowanie, nie jest wolne od paradoksów. Stąd zachowując sceptyczny stosunek do rozmaitych konspiracyjnym teorii, a równocześnie traktując ów sceptycyzm całkiem serio, musimy być sceptyczni także wobec samych siebie i własnych opinii. Inaczej nasz sceptycyzm pozbawiony jest logiki. Tekst: Andrzej Jóźwik
